Nagroda Literacka Gdynia 2022

Nagroda Literacka Gdynia pojawiła się w roku 2006 z inicjatywy byłej dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej – pani Elżbiety Gwiazdowskiej, ustanowiona przez Prezydenta Miasta Gdyni, pana Wojciecha Szczurka.

Co roku na wydarzeniu tym wybiera się wybitne osoby z dziedziny literatury – które ze względu na swoje niesamowite osiągnięcia, zostają uhonorowani. Warto wspomnieć, że nagroda ma charakter ogólnopolski i jest przyznawana żyjącym, polskim autorom, w czterech kategoriach (przy kategoriach podano od razu zwycięzców w roku 2022):

- przekład na język polski: Maciej Świerkocki -  drugi w historii, polski przekład Ulissesa Jamesa Joyce’a,

Opis: „Od premiery najważniejszego dokonania Joyce’a mija w 2022 roku sto lat. Jak przystało na arcydzieło, »Ulisses« obrósł w tym czasie wielką legendą. Mówi się o nim, że to majstersztyk literackiego modernizmu, najdoskonalsza artystycznie powieść, jaką kiedykolwiek napisano, najtrudniejsza w lekturze (i przekładzie) książka świata, księga ksiąg, zawierająca całą wiedzę ludzkości, powieść z kluczem albo powieść szyfr, kryjąca tajemne treści. Niektórzy komentatorzy twierdzą nawet, że literatura przed tym utworem i po nim to dwa odrębne światy.

»Ulissesa« ustawiono więc na piedestale i koturnach, do wtóru łatwo wpadających w ucho opinii o jego elitaryzmie, dlatego wciąż otacza go sława utworu wybitnie nieprzystępnego językowo i erudycyjnie. Owszem, niesie on i takie filozoficzno-dyskursywne cechy czy wartości, jest jednak dziełem otwartym, wielowarstwowym, które da się odbierać również jako realistyczną, tragikomiczną opowieść o zwykłym ludzkim losie, zrozumiałą pod każdą szerokością geograficzną. Lektura dublińskiej epopei to porywająca przygoda – intelektualna, choć jednocześnie ludyczna, podobna do tej, jaką okazało się jej tłumaczenie, gdyż powieść tę można czytać również dla rozkoszy czysto estetycznych i emocjonalnych, płynących z obcowania z giętkim, pasjonującym, proteuszowym Słowem, na każdej stronie ustanawiającym własny, zaskakujący, a przez to przyjemny w epistemologicznym kontakcie kosmos elementów znaczących i znaczonych.

Drugi polski przekład »Ulissesa« próbuje zwrócić uwagę i na tę jego epikurejską właściwość – w nadziei, że będzie odtąd czytany bardziej jako nadal żywa arcymistrzowska powieść, mniej zaś niczym legenda, dostępna jedynie dla wtajemniczonych”.

– Maciej Świerkocki

- eseistyka:  Agnieszka Gajewska za pozycję Stanisław Lem. Wypędzony z wysokiego zamku. Biografia,

Opis: Kompletna i bezkompromisowa biografia Stanisława Lema. Psychologiczny portret wielkiego pisarza.

O twórczości i literackich zmaganiach Stanisława Lema napisano już wiele. Jako człowiek wciąż pozostaje jednak zagadką. Bardzo oszczędnie opowiadał o swoim życiu prywatnym – wymawiał się słabą pamięcią, zostawiał niedopowiedzenia i przytaczał zabawne anegdoty, gdy padały trudne pytania.

Co rządziło jego światem?

Przemilczana trauma i ucieczka przed bolesnymi wspomnieniami?

Wyparta tożsamość żydowska i potrzeba przynależności do wspólnoty?

Nieprzejednany dystans do świata?

Lęki czy geniusz?

Czego się bał, przed czym uciekał?

Literaturoznawczyni i badaczka jego twórczości Agnieszka Gajewska dotarła do nowych źródeł (archiwa lwowskie, archiwa bezpieki, archiwa prywatne), z których nikt wcześniej nie korzystał.

Dzięki nim nie tylko udaje jej się zrekonstruować życie żydowskiej inteligencji i przedwojennego wielokulturowego Lwowa, ale również postawić mocno udokumentowaną tezę: doświadczenie wojny i ocalenie z Zagłady miało fundamentalny wpływ na Stanisława Lema i jego twórczość, która pełna jest zakamuflowanych odniesień do jego życiowych doświadczeń.

Dzięki tej biografii poznajemy nie tylko wielkiego pisarza, ale przede wszystkim człowieka doświadczonego przez historię, ze wszystkimi jego problemami, obawami, wątpliwościami i słabościami.

- poezja: Justyna Kulikowska, za tom gift. z Podlasia,

Opis: Kulikowska wniknęła mocno w krwioobieg literacki pierwszym tomem wierszy (Hejt i inne bangery, 2019), a drugim (Tab_s, 2020) udowodniła, że nie było mowy o przypadku. Mimo że w gronie specjalistek i specjalistów od wierszy dawno wyczekiwano mocnego, poetyckiego głosu buntu i niezgody na społeczno-kulturalny marazm (a więc i wersyfikowaną łatwiznę) – głosu pochodzącego z doświadczenia bycia młodą kobietą w RP, głosu z peryferii, z prowincji – kiedy objawił się on pod postacią samodzielnej dykcji, linkującej wiele sfer doświadczenia codzienności XXI wieku, okazał się silniejszy niż możliwości jego recepcji. Trudno bowiem wrzucać wiersze i książki Kulikowskiej w istniejące już szufladki, wykazując wobec nich uczciwość; poezja ta jest zjawiskiem nadal świeżym.

Trzeci tom proponuje lekturę jeszcze dotkliwszą, unaoczniającą rozszerzoną o wirtualny świat rzeczywistość rachunków krzywd oraz narzucanego (jednostce i grupom) wstydu. Ale też o próbki biografii własnej, dalekiej od ckliwego intymizmu jak i gotowców sezonowych tożsamości ideowych. Jest, o dziwo, tym, za co się podaje – podarunkiem z Podlasia. Dar powinien być jednak, jak skądinąd wiadomo, gestem podejrzanym. Zwłaszcza dziś.

- proza: Krzysztof Bartnicki, Myśliwice, Myśliwice,

Opis: Andrzej SOSNOWSKI: „Myśliwice, Myśliwice (por. Wielopole, Wielopole) – naturalnie polifoniczne → pandemonium lub tzw. czarne → jasełka, → misterium (post)historyczne, (…) kompaktowa opera seria w upiorze (humorze) buffo → prozy, a inaczej: zwiadowczy zjazd w głąb „zabezpieczonych” kopalń języka”.

Wawrzyniec BRZOZOWSKI: „Gdy wyzbywszy się naszych czytelniczych nawyków, pozwolimy się porwać Myśliwicom, Myśliwicom – opowieści o upadku pewnego miasta, a zarazem uniwersalnej paraboli rozkładu i trwania – czeka nas podróż zaiste niezwykła, trip niemalże narkotyczny.”

Tadeusz SŁAWEK: „Książka Krzysztofa Bartnickiego zachwyca, a może raczej zaskakuje i zachwyca.”

Warto wspomnieć, że Nagroda Literacka Gdynia jest w tym momencie jedną z najbardziej prestiżowych nagród literackich w Polsce – a laureaci otrzymują nie tylko pieniądze, ale także statuetkę Literackie Kostki.